Ruuxa Adkaysiga Leh ee Puntland: Taariikhda Geesinimada iyo Dulqaadka

Ruuxa Adkaysiga Leh ee Puntland: Taariikhda Geesinimada iyo Dulqaadka

Dahir Mire Jibreel
02/07/2025

Dadka reer Puntland, oo ku nool waqooyi-bari Soomaaliya, waxay muujiyeen adkaysi iyo ruux geesinimo leh taariikh ahaan. Go’aankooda adag ee ah inaysan marnaba u dulqaadan gumaysi ama cadaadis shisheeye waa caddeyn muujinaysa geesinimadooda. Dhaxalkaas iska caabbinta ah ayaa sii jira, iyadoo maanta Puntland ay si kalsooni leh ula dagaallamayso khataraha kooxaha argagixisada sida Daacish, iyagoo rumeysan guul kama dambays ah oo u horseedi doonta Puntland iyo Soomaaliya nabad iyo xasillooni.

Sanadkii 2016, Puntland waxay la kulantay weerar culus markii dagaalyahanno Al-Shabaab ah oo lagu qiyaasay 800 illaa 1,000 ay soo weerareen degaanka. Ciidamada Puntland oo muujiyay xeelad dagaal iyo midnimo ayaa si buuxda u jebiyay kooxdaas, iyagoo xaqiijiyay nabadda iyo xasilloonida gobolka.

Hore, sanadkii 2007, Midowgii Maxaakiimta Islaamiga ayaa isku dayay inuu saameyntiisa ku fidiyo Puntland. Si kastaba ha ahaatee, dadka reer Puntland oo si weyn u qiimeeya madax-bannaanidooda iyo nidaamkooda dhaqan, ayaa diiday faragelintaas, taasoo keentay in ciidamadii Maxaakiimta laga adkaado.

Bishii 1990-meeyadii, Soomaaliya waxay gashay xaalad fowdo ah oo ay kooxo hubeysan ku tartamayeen xukunka. Intii u dhexeysay 1990 iyo 1992, hoggaamiyayaal dagaal ayaa isku dayay inay qabsadaan Puntland. Laakiin bulshada deegaanka oo leh dareen qoto dheer oo aqoonsi iyo is-maamul u heellan, ayaa fashilisay isku daygaas, iyagoo hubiyay in dhulkooda uu ka badbaado gacmo shisheeye.

Dib u eegis taariikheed, sanadkii 1992, kooxdii Al-Itihaad al-Islami waxay qabsatay qaybo muhiim ah oo ka mid ah Puntland. Laga yaabee inay haysteen muddo toddobaad ah oo keliya, maadaama shacabka Puntland ay si dhaqso leh isu abaabuleen oo ay ka xoreeyeen degaankooda, taasoo muujinaysa inaysan marnaba u dulqaadanin maamul xagjir ah.

Xilligii xukunkii Maxamed Siyaad Barre, waxaa jiray dadaallo lagu cadaadinayay Puntland. Ceelal biyood ayaa la burburiyay, isku dayana waa la sameeyay si loo wiiqo nidaamka bulsho ee Puntland. Inkasta oo ay jiraan caqabado badan, ruuxda iska caabbinta ayaa sii xoogeysatay, taasoo markii dambena horseeday dib u dhis iyo dhismaha maamul goboleedka Puntland.

Xilligii gumeysiga, adkeysiga reer Puntland waa uu muuqday. Intii u dhexeysay 1889 ilaa 1923, gumeysiga Talyaaniga wuxuu isku dayay inuu gacan ku yeesho Puntland. Laakiin boqortooyadii deegaanka ayaa si weyn uga hortagtay, dagaallo culusna waxay socdeen intii u dhexeysay 1923 ilaa 1927. Hoggaamiyeyaal sida Hersi Boqor ayaa u taagnaa astaan iska caabin ah, iyagoo si geesinimo leh u difaacayay dhulkooda oo aan marna u oggolaanin gumeystayaashu inay si sahlan u xukumaan.

Taariikhda dheer ee iska caabbinta Puntland, hadday tahay la dagaallanka gumeysiga ama ka hortagga maamul xukun doon ah, waxay dhaxal ka dhigtay dareen sharafta iyo adkaysiga leh oo weli taagan. Jiilasha cusub ee Puntland waxay dhaxleen ruuxaas geesinimo, taasoo awood u siineysa inay si kalsooni leh uga hortagaan wax kasta oo khatar ku ah jiritaanka degaankooda.

Maanta, iyadoo Puntland wajahaysa khataraha kooxaha sida Daacish, taariikhdaas adkaysiga waxay siinaysaa shacabka Puntland kalsooni weyn. Waxay ka dhaxlayaan halgankii awoowyadood, waxayna u taagan yihiin in ay difaacaan madax-bannaanidooda iyo qaab nololeedkooda. Midnimo iyo go’aan adag awgeed, waxay aaminsan yihiin in Puntland ay mar kale guul ka gaadhi doonto cadowgeeda, ayna dhisi doonto mustaqbal xasilloon oo barwaaqo leh, mid ay Puntland iyo guud ahaan Soomaaliya uga faa’iidaystaan.

Ugu dambayn, taariikhda Puntland waa mid ka tarjumaysa iska caabbinta iyo adkaysiga aan la dhayalsan karin. Laga soo bilaabo gumeysigii shisheeye ilaa dagaalladii casriga ah, dadkani waxay mar walba muujiyeen go’aan adag oo ay ku ilaalinayaan xornimadooda iyo madax-bannaanidooda. Ruuxdaasi sii jirta waxay u tahay iftiin iyo dhiirrigelin jiilasha soo socda.